نقد و بررسی شخصیت و جایگاه زن در منظومه های غنایی، تعلیمی و عرفانی

در این رساله موضوع زن و بررسی شخصیت و جایگاه او در ابعاد مختلف بخصوص در حیطه منظومه های غنایی، تعلیمی و عرفانی مد نظر قرار گرفته است، زیرا در این نوع خاص از انواع ادبی عموما برخوردهای فکری و عاطفی انسانها و نیز عملکردها و رفتارهایشان در تعامل با یکدیگر و حوادث مختلف در گسترده وسیعی به تصویر کشیده می شود و لذا خصوصیات ظاهری و ویژگیهای اخلاقی زنان در خلال واکنشها و رفتارهایشان در مقابل دیگران و حوادث و نیز واکنشها و رفتارهای دیگران در مقابل آنان از جنبه های مختلف بیشتر و بهتر نمایان می شود. بدین لحاظ در مباحث مقدماتی موضوعاتی چون جایگاه و موقعیت زن در پیشینه تاریخ، زن در آیین زرتشت و کتاب اوستا، زن در اساطیر ایرانی، زن در حماسه، زن در اسلام و زن در عرفان را مد نظر قرار داده ایم و در متن اصلی رساله به بررسی شخصیت و جایگاه زن در منظومه های ورقه و گلشاه، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، بوستان سعدی، حدیقه الحقیقه، الهی نامه، مصیب نامه، اسرار نامه و منطق الطیر پرداخته ایم. بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق می توان گفت: در حیطه منظومه های غنایی مورد نظر خسرو و شیرین نظامی از بهترین و مطلوبترین موقعیت برای رشد و پرورش شخصیت زنان در تمامی ابعاد و زمینه ها برخوردار است. فضای آزاد فرهنگی و اجتماعی حاکم بر خسرو و شیرین زمینه های لازم برای رشد شخصیت زنان را در تمامی ابعاد فراهم می سازد و از آنان انسانهایی آزاده، بزرگ منش و توانا می سازد که می توانند آزادانه پای در میدان سرنوشت خویش بگذارند و برای ساختن زندگی آینده خود فعالانه وارد عمل شوند. در نقطه مقابل خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و ورقه گلشاه قرار دارد که مرد سالاری و تعصبهای فرهنگی-اجتماعی حاکم بر سرنوشت همه زنان و دختران داستان را تحت الشعاع قرار می دهد و آنان را به پذیرش سکوت، تسلیم، ترس وآزرم، دودلی و تردید، رازداری مفرط و سرانجام ناکامی و مرگ ناگریز می سازد. در حیطه منظومه های تعلیمی و عرفانی یقینا زنان منظومه های عرفانی عطار از برترین موقعیت برخورداند زیرا آنان نه تنها از آزادی و شان والای انسانی خود محروم نمی شوند بلکه در فضای آزاد فرهنگی - اجتماعی زمینه های مناسب رشد شخصیت در اختیارشان قرار می گیرد و آنان در بسیاری از موارد نشان می دهند که در صورت برخورداری از زمینه ها و شرایط مناسب می توانند از مردان راه حق هم گوی سبقت بریاند و در طی طریق کمال بر آنان نیز پیش بگیرند. در مرتبه بعد از آثار عرفانی زنان بوستان سعدی هستند که وجودشان تنها تحت قیمومیت حاکمیت بلا منازع مردان به رسمیت شناخته می شود و تفکر مرد سالاری مطلق سرنوشتشان را در تمامی زمینه ها تحت تاثیر قرار می دهد و در نازلترین و پایین ترین مراتب زنان حدیق سنایی قرار می گیرند که در اکثریت قریب به اتفاق موارد، رکیک ترین دشنامها و اهانتها در موردشان به کار گرفته می شود و شان انسانیشان به وقیحانه ترین وجهی شکسته می گردد.